Chuyện xung quanh các công ty dữ liệu mở

Gần đây, có thông tin cho biết Facebook cung cấp dữ liệu người dùng cho các nhà khoa học xã hội[1]. Các nhà khoa học đó được Hội đồng nghiên cứu khoa học xã hội Mỹ và Social Science One, sáng kiến hợp tác giữa các nhà khoa học và khu vực tư nhân và là đối tác với Đại học Harvard lựa chọn và được chia thành các nhóm nghiên cứu khác nhau và họ có quyền truy cập vào các luồng dữ liệu của Facebook như giới tính, độ tuổi xấp xỉ và các liên kết webiste mà họ đã chia sẻ.

Đây quả là một dịp thú vị để chúng ta hiểu thêm về các công ty dữ liệu mở. Đó là một khái niệm rất lạ tai, ít nhất là cho tới lúc này ở Việt Nam. Bởi vì, khi nghĩ đến một công ty vì lợi nhuận chúng ta chỉ quen nghe công ty đó sử dụng và/hoặc tận dụng dữ liệu mở do những người khác tạo ra thường nghe có vẻ xuôi tai hơn mà ít khi nghe đến việc nó sản xuất hoặc đầu tư vào dữ liệu mở và/hoặc mở dữ liệu của nó ra cho những người khác sử dụng.

Động thái của Facebook cùng với xu hướng nở rộ của các công ty dữ liệu mở trên thế giới đang diễn ra mạnh mẽ khiến ta đặt ra 3 câu hỏi:

Rất tiếc, những dữ liệu mà Facebook cho phép các nhà khoa học truy cập không phải là dữ liệu mở. Dữ liệu chỉ được coi là mở khi nó thỏa mãn định nghĩa trong Sổ tay Dữ liệu mở của Quỹ Tri thức Mở[2] như sau: “Dữ liệu mở là dữ liệu bất kỳ ai cũng có thể tự do sử dụng, sử dụng lại và phân phối lại - chỉ tuân thủ, nhiều nhất, yêu cầu thừa nhận ghi công và chia sẻ tương tự”.

Trong trường hợp của Facebook, công ty này không mở dữ liệu của mình cho bất kỳ ai mà chỉ lựa chọn một số nhà khoa học nhất định.

Nhưng không chỉ vậy, Viện Dữ liệu Mở của Tim Berners - Lee[3], nhà phát minh ra Web và Web của Dữ liệu (Web of Data), người vào năm 2006 đã đề xuất cho thế giới Quy tắc 4 điểm và lược đồ tiêu chuẩn 5 sao cho Dữ liệu Mở Liên kết - LOD (Linked Open Data)[4] còn đưa ra một định nghĩa khác về dữ liệu mở, đó là dữ liệu mở không chỉ phải thỏa mãn yêu cầu cho “bất kỳ ai” sử dụng mà còn phải “được xuất bản ở định dạng truy cập được” và có “giấy phép mở”. Và dữ liệu của Facebook, không giấy phép mở và cũng không hề được xuất bản, một lần nữa không vượt qua được “cửa ải” định nghĩa dữ liệu mở.

 

Mặc dù Facebook hết sức “chọn lọc” người tiếp cận dữ liệu của mình và dữ liệu của Facebook cũng không hề được xuất bản và cũng không hề có giấy phép mở nhưng không đồng nghĩa nó không phải là một công ty dữ liệu mở.

Cũng Viện Dữ liệu Mở của Tim Berners – Lee, đã định nghĩa công ty dữ liệu mở trong tài liệu Viện xuất bản vào năm 2016 với tiêu đề ‘Doanh nghiệp mở: 3 doanh nghiệp lớn tạo giá trị với cách tân mở như thế nào’[5] như sau:

Sự việc được nêu ở trên đối với Facebook có thể không nằm trong lựa chọn 1, nhưng hoàn toàn có khả năng Facebook, như một công ty, có các hoạt động tích cực ở lựa chọn 2 và/hoặc 3. Điều này phụ thuộc vào chính sách và mô hình kinh doanh của chính Facebook và không nằm trong phạm vi đi sâu để chứng minh của bài viết này.

 

Theo định nghĩa công ty dữ liệu mở với 3 lựa chọn ở trên, tại Vương quốc Anh vào năm 2016 đã có tới 270 công ty dữ liệu mở, bao gồm một công ty tiếng tăm ít ai ngờ tới, là Thompson Reuters.

 

Có lẽ trong 3 lựa chọn trong định nghĩa thế nào là một công ty dữ liệu mở được nêu ở trên, lựa chọn số 1 là ‘nghịch nhĩ’ hơn cả, khi một công ty vì lợi nhuận lại là nhà xuất bản dữ liệu và làm cho dữ liệu vốn là đóng và thuộc sở hữu của công ty trở thành mở cho những người khác sử dụng một cách hoàn toàn tự nguyện. Nhưng đó lại là câu chuyện của Thomson Reuters, một công ty có doanh thu năm 2015 là 12,2 tỷ USD (khoảng 285.000 tỷ VNĐ), khi công ty này đã chọn tiếp cận Dữ liệu Mở Liên kết[6] bằng việc xuất bản một tập hợp con các dữ liệu của nó theo giấy phép Creative Commons Attribution (CC BY 4.0).

Dưới đây là vài trích dẫn để minh chứng cho sự thật đó:

 

Ngày nay, khi các mô hình kinh doanh và các nền tảng dựa vào dữ liệu đang trở thành chuẩn mực mới, đặc biệt cho các công nghệ thời thượng như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet của vạn vật (IoT), dữ liệu lớn, .v.v. thì các sản phẩm - dịch vụ các công ty cung cấp ngày càng có xu hướng sử dụng ngày một nhiều hơn dữ liệu mở, dữ liệu mở liên kết (đặc biệt khi các dữ liệu đó là kết quả của các nghiên cứu được nhà nước cấp vốn) và thông qua đổi mới sáng tạo mở/cách tân mở để có thể đa dạng hóa các nguồn thu và tối đa hóa các khả năng của công ty.

Facebook, trong trường hợp cụ thể của bài viết này, có thể không/chưa biến một phần dữ liệu nó sở hữu thành dữ liệu mở, nhưng Facebook được thừa nhận là công ty đổi mới sáng tạo mở[7]/cách tân mở ở vài dạng thức[8], như (1) nghiên cứu và phát triển giữa vài công ty đối tác (IntraCompany R&D) và (2) phát triển các tài năng chuyên nghiệp (Talent for Professionals).

 

 

Với Việt Nam, hy vọng một ngày không xa, cũng sẽ có các doanh nghiệp khởi nghiệp đi theo xu hướng để trở thành các công ty dữ liệu mở, kể cả ở lựa chọn nghịch nhĩ nhất, khi (các) công ty đó, vì lợi ích của chính mình, biến một phần dữ liệu do mình sở hữu thành dữ liệu mở với một giấy phép tư liệu mở thích hợp gắn vào nó để cho phép bất kỳ ai cũng có khả năng truy cập, sử dụng và chia sẻ nó, kể cả vì các mục đích thương mại, giống như những gì được Thomson Reuters làm, và cũng giống như những gì được nêu về đổi mới sáng tạo mở/cách tân mở, theo chiều đưa tri thức mới từ bên trong công ty ra bên ngoài, chứ không chỉ theo chiều tận dụng tri thức từ bên ngoài đưa vào trong công ty.

 

 

Giấy phép nội dung: CC BY 4.0 Quốc tế

 

PS: Tự do tải về bài viết ở định dạng PDF ở địa chỉ:

 

Xem thêm: Dữ liệu Mở Liên kết - LOD (Linked Open Data)