Bàn về 'Lợi thế của doanh nghiệp Việt là dữ liệu Việt, bài toán Việt' - bài phát biểu của Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng ngày 21/08/2025

Lê Trung Nghĩa. ORCID iD: https://orcid.org/0009-0007-7683-7703

Viện Nghiên cứu, Đào tạo và Phát triển Tài nguyên Giáo dục Mở (InOER),

Hiệp hội các trường đại học cao đẳng Việt Nam (AVU&C)

Giấy phép nội dung: CC BY 4.0 Quốc tế

---------------------------------------------------

Tóm tắt: Nhân sự kiện Lễ ra mắt Công ty CMC OpenAI ngày 21/08/2025, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đã có bài phát biểu nhấn mạnh đến sự cần thiết của việc phát triển công nghệ mở trong kỷ nguyên số ở Việt Nam để khai mở sức sáng tạo của toàn dân, cam kết Việt Nam phát triển và làm chủ công nghệ số dựa trên chuẩn mở, mã nguồn mở, và chiến lược cũng như hành động của Việt Nam trong thời gian tới là: Mở để phát triển và làm chủ công nghệ Việt Nam, để Make in Vietnam. Bài viết này bổ sung các bình luận xung quanh nội dung bài phát biểu với mong muốn làm rõ thêm các khái niệm về MỞ được nhắc tới trong bài phát biểu của Bộ trưởng.

Từ khóa: phát triển công nghệ mở, phần mềm nguồn mở, dữ liệu mở, tiêu chuẩn mở, AI (nguồn) mở, giải pháp mở, hàng hóa công cộng kỹ thuật số.

---------------------------------------------------

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng có bài phát biểu nhân sự kiện Lễ ra mắt Công ty CMC OpenAI với tựa đề 'Lợi thế của doanh nghiệp Việt là dữ liệu Việt, bài toán Việt'¹. Dưới đây là một vài trích đoạn trong bài viết đó:

“Một quốc gia phát triển là một quốc gia mà 80% tài sản là tài sản vô hình, là tài sản trí tuệ. Một quốc gia kém phát triển thì tới 80% là tài sản vật chất, tài sản vật lý.”

Điều này là hoàn toàn phù hợp với triết lý “quả táo và ý tưởng” của Nguồn Mở. Nó được nêu như sau: “Nếu tôi có một quả táo và bạn có một quả táo và chúng ta trao đổi cho nhau thì mỗi người chúng ta vẫn có một quả táo. Nhưng nếu tôi có một ý tưởng và bạn có một ý tưởng và chúng ta trao đổi cho nhau thì mỗi người chúng ta sẽ có hai ý tưởng”. Thấy rõ ở đây là quả táo đại diện cho các tài sản vật lý, hữu hình, có thể sờ mó được; trong khi ý tưởng đại diện cho các tài sản vô hình, các tài sản kỹ thuật số - là kết quả của mọi hoạt động chuyển đổi số. Triết lý này cho thấy, khi tài sản vô hình được trao đổi, được chia sẻ mở, hay nói cách khác, khi VÔ HÌNH đi cùng với MỞ sẽ cho giá trị cao nhất (xem Hình 1); vì nếu VÔ HÌNH đi với ĐÓNG thì ý tưởng của bạn vẫn là của bạn và ý tưởng của tôi vẫn là của tôi, không có gì thay đổi cả. Đây là nguyên lý cộng lực để phát triển.

Hình 1. Nguyên lý cộng lực để phát triển

Thực tế trên thế giới chỉ ra rằng, để MỞ cùng với VÔ HÌNH có thể mang lại giá trị cao nhất, các doanh nghiệp cần có các mô hình kinh doanh đổi mới sáng tạo, nhất là các mô hình kinh doanh dựa vào việc cung cấp dịch vụ, bao gồm các dịch vụ giá trị gia tăng, chẳng hạn như Phần mềm như một Dịch vụ - SaaS (Software as a Service), chứ không phải các mô hình kinh doanh truyền thống dựa vào việc bán sản phẩm. Bất kỳ ai cũng có thể nhận ra điều này khi nhìn vào các tập đoàn phần mềm hàng đầu thế giới cũng như các công ty AI đương thời. Bạn không mua các sản phẩm của họ, mà trả tiền dịch vụ thuê bao để sử dụng chúng, thường với lựa chọn miễn phí sử dụng trong một khoảng thời gian nhất định ban đầu.

“Tương lai của trí tuệ nhân tạo sẽ không bị kiểm soát hoàn toàn bởi những đại gia công nghệ, mà sẽ còn bị chi phối bởi cộng đồng mã nguồn mở, bởi các doanh nghiệp phát triển ứng dụng của các quốc gia. Không một công ty nào, không một tập đoàn đa quốc gia nào, dù quy mô to đến đâu, có thể giải quyết mọi bài toán, đáp ứng mọi nhu cầu thay đổi của các tổ chức, quốc gia. Phát triển công nghệ mở là chìa khóa khai mở sức sáng tạo của toàn dân, từ đó mà giá rẻ đi, nhiều người tiếp cận hơn để giải quyết các bài toán kinh tế xã hội của mỗi quốc gia.

Công nghệ thông tin, công nghệ số đã, đang và sẽ thâm nhập sâu vào mọi ngõ ngách của đời sống xã hội, sẽ trở thành không khí thở của chúng ta. Và vì thế, nó phải rẻ như không khí. Và cách để đạt được điều đó là công nghệ mở. Công nghệ mở không chỉ là mã nguồn mở, mà còn là kiến trúc mở và chuẩn mở. Và đi cùng công nghệ mở là văn hóa mở. Tất cả chúng ta sẽ cùng đóng góp phát triển công nghệ, cùng chia sẻ sử dụng công nghệ. Và vì thế mà giá công nghệ sẽ rẻ đi.”

Bộ trưởng hoàn toàn đúng. Nghiên cứu cho thấy², trí tuệ nhân tạo (AI) không chỉ có nhiều khía cạnh tích cực, mà cũng có nhiều hơn các khía cạnh tiêu cực (xem Hình 2). Vì vậy, trí tuệ nhân tạo không thể “bị kiểm soát hoàn toàn bởi những đại gia công nghệ”, đặc biệt khi chúng được sử dụng trong các ứng dụng của quốc gia.

Hình 2. AI tích cực và AI tiêu cực

Ngày nay, bên cạnh thuật ngữ công nghệ mở, một vài thuật ngữ mới liên quan đến “Mở” đã xuất hiện, chẳng hạn như tài liệu của UNESCO xuất bản nhân sự kiện Hội nghị Tài nguyên Giáo dục Mở Thế giới lần thứ 3 năm 2024 có tiêu đề “Tài sản Công cộng Kỹ thuật số: Giải pháp Mở và AI vì Quyền truy cập Toàn diện tới Tri thức”³, trong đó giải thích:

• “Các giải pháp mở (Open Solutions), chúng là các hàng hóa công cộng kỹ thuật số - DPG (Digital Public Goods) có sẵn dựa vào một giấy phép bản quyền mở (Open Copyright License) đã trở thành thiết yếu trong hàng loạt các lĩnh vực, bao gồm việc học tập (tài nguyên giáo dục mở), phần mềm (phần mềm nguồn mở), khoa học (truy cập mở), và chính phủ (dữ liệu mở). Các giải pháp mở, nhờ vào chế độ sở hữu trí tuệ của chúng, cho phép tính linh hoạt, khả năng mở rộng, và tính tương hợp để thúc đẩy việc chia sẻ kiến thức và quyền truy cập tới thông tin”.

• “Giấy phép bản quyền mở: các giấy phép mở là các giấy phép tôn trọng các quyền sở hữu trí tuệ của chủ sở hữu bản quyền và cung cấp sự cho phép trao cho công chúng các quyền để truy cập, sử dụng lại, tái mục đích, tùy chỉnh và phân phối lại các tài liệu thông tin. Các loại giấy phép mở được sử dụng khác nhau tùy theo giải pháp mở. Giấy phép mở phổ biến nhất là Creative Commons (CC)”.

Tài liệu của Văn phòng Công nghệ Kỹ thuật số và mới nổi của Liên hiệp quốc với tựa đề “Hiệp ước Kỹ thuật số Toàn cầu”⁴ đã được các nhà lãnh đạo thế giới thông qua vào ngày 22/09/2024 tại Hội nghị thượng đỉnh về Tương lai ở New York, đã cam kết và hành động theo 5 mục tiêu, trong đó chủ đề ‘Hàng hóa công cộng kỹ thuật số và cơ sở hạ tầng công cộng kỹ thuật số’ của mục tiêu số 1 ‘Thu hẹp mọi khoảng cách kỹ thuật số và đẩy nhanh tiến độ trên khắp các Mục tiêu Phát triển Bền vững’, nêu: ‘14. Chúng tôi thừa nhận hàng hóa công cộng kỹ thuật số, bao gồm phần mềm nguồn mở, dữ liệu mở, mô hình trí tuệ nhân tạo mở, tiêu chuẩn mở và nội dung mở tuân thủ luật về quyền riêng tư và các luật, tiêu chuẩn và thông lệ quốc tế tốt nhất hiện hành khác và không gây hại, trao quyền cho các xã hội và cá nhân để hướng các công nghệ số vào nhu cầu phát triển của họ và có thể tạo điều kiện cho hợp tác và đầu tư kỹ thuật số.’

Các quốc gia khắp trên thế giới ngày càng có nhu cầu ứng dụng và phát triển hàng hóa công cộng kỹ thuật số, bao gồm cả các mô hình trí tuệ nhân tạo mở, để có thể tận dụng được tài nguyên VÔ HÌNH đó theo cách thức chúng được chia sẻ MỞ, miễn phí cho bất kỳ ai cũng có quyền để truy cập, sử dụng lại, tái mục đích, tùy chỉnh và phân phối lại chúng.

Nhưng thế nào là một mô hình trí tuệ nhân tạo mở? Sáng kiến Nguồn Mở - OSI (Open Source Initiative), một tổ chức phi lợi nhuận phạm vi toàn cầu được thành lập với sứ mệnh để giáo dục và bảo vệ những lợi ích của nguồn mở và xây dựng cầu nối giữa các bên liên quan khác nhau trong cộng đồng nguồn mở toàn thế giới, đã đưa ra Định nghĩa trí tuệ nhân tạo - AI (Artificial Intelligence) Nguồn Mở, phiên bản 1.0⁵ như sau:

AI Nguồn Mở (Open Source AI) là một hệ thống AI được làm cho sẵn sàng theo các điều khoản và theo một cách thức trao các quyền tự do để:

• Sử dụng hệ thống đó vì bất kỳ mục đích gì và không phải hỏi sự cho phép.

• Nghiên cứu cách hệ thống đó làm việc và kiểm tra các cấu thành của nó.

• Sửa đổi hệ thống đó vì bất kỳ mục đích gì, bao gồm thay đổi đầu ra của nó.

• Chia sẻ hệ thống đó với người khác để sử dụng với hoặc không với những sửa đổi, vì bất kỳ mục đích gì.

Để một mô hình AI được gọi là AI Nguồn Mở, tất cả các thành phần trong tất cả các lớp cấu thành của nó, bao gồm cả phần mềm, dữ liệu và nội dung các tài liệu của nó (xem Bảng 1), đều cần phải được cấp phép mở bằng các giấy phép mở tương ứng (xem Bảng 2) để cho phép bất kỳ ai cũng có khả năng nghiên cứu và kiểm tra các cấu thành của nó, theo AI & DATA của Quỹ Linux⁶.

Bảng 1. Các lớp MOF và các thành phần của nó

 

Bảng 2. Các giấy phép mở được khuyến nghị cho các thành phần của MOF

 

Trên thực tế, tồn tại cả các Mô hình AI nguồn mở, nguồn đóng và/hoặc mở một phần (không phải tất cả các thành phần của mô hình là mở)⁷. Sự khác biệt chính giữa các mô hình AI nguồn đóng và nguồn mở nằm ở 7 điểm sau⁸: (1) Khả năng tùy chỉnh; (2) Khả năng tiếp cận; (3) Sự cộng tác; (4) Chi phí; (5) Tính minh bạch; (6) Bảo mật; (7) Các bản cập nhật. Từng mô hình AI, dù là nguồn mở hay nguồn đóng, đều có những điểm mạnh và yếu khác nhau khi được so sánh với nhau⁹.

“Công nghệ thông tin, công nghệ số đã trở thành nền tảng của kinh tế - xã hội. Cuộc di chuyển vĩ đại nhất trong lịch sử nhân loại là cuộc di chuyển từ thế giới thực sang thế giới số. Nhưng tất cả các quốc gia đều lo lắng về an ninh mạng. Niềm tin sẽ trở thành yếu tố quyết định cho sự thành công của cuộc di chuyển này. Các quốc gia chỉ có thể có niềm tin này khi công nghệ họ sử dụng là công nghệ mở. Công nghệ mở là để các quốc gia có thể làm chủ công nghệ mà mình sử dụng. Không còn như trước đây, chúng ta mua một "Black Box" từ một quốc gia khác và phó mặc số phận của quốc gia mình cho một quốc gia khác. Hiện nay, nhiều quốc gia đã tuyên bố chỉ mua công nghệ khi công nghệ là mở, nhất là khi các công nghệ đó dùng để xây dựng các hạ tầng nền tảng quốc gia như 5G, AI.”

Có lẽ Bộ trưởng đi lên từ giới quân sự nên có được sự nhạy cảm về niềm tin vào công nghệ mở, điều cũng đã được nêu trong các tài liệu nghiên cứu về ‘Phát triển công nghệ mở’ của Bộ Quốc phòng Mỹ từ khoảng 15 năm trước, nơi rút ra 15 điểm giúp phát triển công nghệ mở thành công¹⁰, với 2 điểm đầu là: “1. Cộng đồng trước, công nghệ sau; và 2. Mở là mặc định, đóng chỉ khi cần”. Các tác giả của tài liệu lập luận rằng, ngày nay, phần mềm được sử dụng để chế tạo vũ khí và điều khiển vũ khí; vì thế nó không thể là phần mềm nguồn đóng - bị phụ thuộc vào một nhà cung cấp, mà nên là phần mềm nguồn mở dựa vào cộng đồng, vì việc thắng hay thua trong một cuộc xung đột không thể bị phụ thuộc vào cái gật đầu hoặc lắc đầu của ông giám đốc một công ty, bất kỳ nó là to và mạnh tới đâu. Với phát triển công nghệ mở, các phần mềm được khuyến nghị sử dụng trong chính phủ là các phần mềm do cộng đồng duy trì (xem Hình 3) như: (1) phần mềm mở sử dụng được ngay của chính phủ - Open GOTS (Open Government Off The Self); và (2) phần mềm nguồn mở do cộng đồng duy trì (Community - Maintained OSS).

Hình 3. Phát triển công nghệ mở

Bộ trưởng nêu:

“Dữ liệu là dầu mỏ. Trong tương lai, hầu hết các giá trị sẽ được tạo ra từ dữ liệu. Càng nhiều dữ liệu, nhất là càng nhiều loại dữ liệu khác nhau thì cơ hội tạo ra giá trị mới càng lớn. Người có dữ liệu và người tạo ra giá trị mới từ dữ liệu đó trong nhiều trường hợp không phải là một. Bởi vậy, việc mở dữ liệu và dữ liệu mở là quyết định trong việc tạo ra giá trị mới cho người dân, cho đất nước.

Với một nước đi sau như Việt Nam chúng ta mà muốn đi trước thì phải đứng trên vai những người khác. Việc lựa chọn phát triển công nghệ mở, lựa chọn phát triển phần mềm nguồn mở, lựa chọn mở dữ liệu để các cá nhân, doanh nghiệp tham gia sáng tạo giá trị mới là định hướng của chúng ta. Với định hướng này, Việt Nam sẽ phát triển thành quốc gia công nghệ, dựa trên và thừa hưởng tri thức nhân loại nhưng cũng đóng góp cho tri thức nhân loại.”

Với đa số các công ty công nghệ thông tin (CNTT) của Việt Nam là các công ty vừa và nhỏ (SME), thì “việc mở dữ liệu và dữ liệu mở là quyết định trong việc tạo ra giá trị mới cho người dân, cho đất nước” là không thể khác. Các nghiên cứu của thế giới chỉ ra cho thấy, nếu không có dữ liệu mở thì các SME sẽ không có khả năng để cạnh tranh với các đại gia công nghệ, chí ít là ở 2 khía cạnh: (1) SME không có đủ tiền để mua lượng dữ liệu lớn để sử dụng cho việc đào tạo các mô hình AI tạo sinh của họ; và (2) SME không đủ tiền để theo đuổi các vụ kiện sở hữu trí tuệ liên quan đến các dữ liệu không mở khi họ sử dụng chúng, ví dụ, để đào tạo các mô hình AI tạo sinh của họ. Vì điều này, cần thiết có sự can thiệp chính sách của chính phủ để đảm bảo các SME có được sự truy cập công bằng tới dữ liệu được sử dụng để đào tạo các mô hình AI đổi mới sáng tạo của họ, tốt nhất là dựa trên Dữ liệu Mở được phát triển/tạo ra ở bất cứ nơi nào, bất kỳ lĩnh vực nào có thể. Điều tương tự cũng xảy ra với cộng đồng các nhà nghiên cứu, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển như Việt Nam.

Câu hỏi đặt ra ở đây là, liệu định nghĩa dữ liệu mở trong Luật Dữ liệu 2024¹¹ của Việt Nam có được hiểu giống như định nghĩa thường thấy của nó trên thế giới hay không, hay liệu nó có tạo ra các rào cản đối với các SME khi họ sử dụng nó để đổi mới sáng tạo trong các mô hình/hệ thống/ứng dụng AI hoặc phần mềm hay không?

Khóa học cơ bản về Dữ liệu Mở trong chương trình học tập điện tử của Viện Dữ liệu Mở - ODI (Open Data Institute) trên Cổng dữ liệu châu Âu¹², Định nghĩa Dữ liệu Mở như sau¹³:

“Dữ liệu mở là dữ liệu mà bất kỳ ai cũng có thể truy cập, sử dụng và chia sẻ.

Dữ liệu mở trở nên có thể sử dụng được khi được cung cấp ở định dạng phổ biến, máy có thể đọc được.

Dữ liệu mở phải được cấp phép mở. Giấy phép của nó phải cho phép mọi người sử dụng dữ liệu đó theo bất kỳ cách gì họ muốn, bao gồm biến đổi, kết hợp và chia sẻ nó với những người khác, ngay cả với mục đích thương mại.”

ODI cũng đưa ra phổ dữ liệu để người dùng dễ hình dung các loại dữ liệu khác nhau, như được minh họa trên Hình 4.

Hình 4. Phổ dữ liệu

Phổ dữ liệu như Hình 3 cho thấy, dữ liệu có thể là: (1) đóng hoàn toàn, như các hồ sơ y tế với các dữ liệu nhạy cảm hoặc các báo cáo bán hàng của công ty, chỉ truy cập được trong nội bộ tổ chức; (2) đóng và chỉ (những) người được trao quyền rõ ràng theo hợp đồng mới truy cập được, chẳng hạn như giấy phép lái xe của cá nhân; (3) dữ liệu mà (vài) nhóm người có quyền truy cập thông qua quá trình xác thực, chẳng hạn như dữ liệu nghiên cứu có nguồn gốc từ các hồ sơ y tế đã trải qua quá trình ẩn danh (anonymisation); (4) dữ liệu truy cập được công khai bằng (các) giấy phép hạn chế sử dụng, chẳng hạn như các đoạn tweet; và (5) dữ liệu mở mà bất kỳ ai cũng có quyền truy cập thông qua một giấy phép mở, chẳng hạn như giấy phép CC BY (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.en) hoặc CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.en), ví dụ như được gắn cho lịch chạy xe buýt, thậm chí cả cho các số liệu thống kê y tế có nguồn gốc từ các hồ sơ y tế đã trải qua quá trình ẩn danh.

Phổ dữ liệu cũng cho thấy đường đi của dữ liệu chuyển dần từ đóng sang mở có thể tương tự với đường đi của dữ liệu của cá nhân (đóng) chuyển dần qua dữ liệu thương mại (được chia sẻ, truy cập hạn chế và có điều kiện) rồi tiếp tục chuyển qua dữ liệu của chính phủ (truy cập được công khai và mở).

Về lượng dữ liệu, phổ dữ liệu cho thấy đường đi của dữ liệu chuyển từ nhỏ sang trung bình rồi sang lớn. Có thể thấy, càng nhiều dữ liệu công khai và/hoặc mở, thì cơ hội tạo ra giá trị mới càng lớn, đặc biệt đối với các SME.

“Dữ liệu Mở phải được cấp phép mở”. Thường thấy, Dữ liệu Mở được cấp phép mở bằng các giấy phép từ 2 hệ thống giấy phép mở¹⁴ như được minh họa trên Hình 5. Điều này cũng cho thấy, Dữ liệu Mở có thể là dữ liệu: (1) Nằm trong phạm vi công cộng (hoặc hết thời hạn bảo hộ của Luật Sở hữu Trí tuệ, hoặc tác giả khước từ các quyền của mình và hiến tặng vào phạm vi công cộng, vì thế người dùng có toàn quyền sử dụng chúng miễn phí vì bất kỳ mục đích gì); (2) Được cấp phép mở, chẳng hạn như CC BY hoặc ODC - by, cho phép bất kỳ ai cũng có quyền miễn phí truy cập, sử dụng và chia sẻ, nhưng phải thừa nhận ghi công cho tác giả và bên nắm giữ bản quyền; (3) Được cấp phép mở, chẳng hạn như CC BY-SA hoặc OdbL, cho phép bất kỳ ai cũng có quyền miễn phí truy cập, sử dụng và chia sẻ, nhưng phải thừa nhận ghi công cho tác giả và bên nắm giữ bản quyền và nếu người dùng chỉnh sửa dữ liệu đó, thì bản chỉnh sửa đó bắt buộc phải mang giấy phép hệt như bản gốc của nó. Nói một cách khác, Dữ liệu Mở có nhiều sắc thái khác nhau về quyền và nghĩa vụ của người dùng chúng!

Hình 5. Các giấy phép mở thường được sử dụng cho Dữ liệu Mở

Ở phần kết bài phát biểu của mình, Bộ trưởng nêu:

“Việt Nam cam kết phát triển và làm chủ công nghệ số dựa trên chuẩn mở, mã nguồn mở. Không chỉ là cam kết mà đây còn là chiến lược của chúng ta: Mở để phát triển và làm chủ công nghệ Việt Nam, để Make in Vietnam. Không chỉ là chiến lược mà đây còn là chương trình hành động của chúng ta. Mỗi cơ quan, doanh nghiệp hãy nhận lấy cho mình một công việc và cam kết hành động. Cơ quan nhà nước hãy hành động để xây dựng chính sách, chiến lược. Doanh nghiệp hãy hành động để phát triển các nền tảng. Các cơ sở đào tạo hãy hành động để nuôi dưỡng và phát triển cộng đồng mở.”

Trong bối cảnh cả nước đang góp ý cho Dự thảo Luật Chuyển đổi số cũng như Nghị định để triển khai Luật Dữ liệu số 60/2024/QH15 của Quốc hội năm 2024 dự kiến sẽ được ban hành trong thời gian tới, cũng như mong muốn từ lâu của nhiều doanh nghiệp công nghệ thông tin Việt Nam và nhiều thành viên của Câu lạc bộ Phần mềm Tự do Nguồn Mở Việt Nam (VFOSSA¹⁵) về một chiến lược quốc gia về Công nghệ Mở, hy vọng là toàn bộ nội dung bài phát biểu của Bộ trưởng và nhiều bình luận trong bài viết này sẽ được đưa vào trong nội dung các văn bản sắp được ban hành được nêu ở trên để tận dụng được mọi nguồn lực của quốc gia và sức sáng tạo của toàn dân, nhất là các cộng đồng nguồn mở, đồng thời góp phần vào việc từng bước hiện thực hóa cam kết chiến lược: Mở để phát triển và làm chủ công nghệ Việt Nam, để Make in Vietnam.

Tài liệu tham khảo

1. Bộ Khoa học và Công nghệ (2025): 'Lợi thế của doanh nghiệp Việt là dữ liệu Việt, bài toán Việt': https://vnexpress.net/loi-the-cua-doanh-nghiep-viet-la-du-lieu-viet-bai-toan-viet-4929956.html

2. Bozkurt, A., Xiao, J., Farrow, R., Bai, J. Y. H., Nerantzi, C., Moore, S., Dron, J., Stracke, C. M., Singh, L., Crompton, H., Koutropoulos, A., Terentev, E., Pazurek, A., Nichols, M., Sidorkin, A. M., Costello, E., Watson, S., Mulligan, D., Honeychurch, S., Hodges, C. B., Sharples, M., Swindell, A., Frumin, I., Tlili, A., Slagter van Tryon, P. J., Bond, M., Bali, M., Leng, J., Zhang, K., Cukurova, M., Chiu, T. K. F., Lee, K., Hrastinski, S., Garcia, M. B., Sharma, R. C., Alexander, B., Zawacki-Richter, O., Huijser, H., Jandrić, P., Zheng, C., Shea, P., Duart, J. M., Themeli, C., Vorochkov, A., Sani-Bozkurt, S., Moore, R. L., & Asino, T. I. (2024). The Manifesto for Teaching and Learning in a Time of Generative AI: A Critical Collective Stance to Better Navigate the Future. Open Praxis, 16(4), Pages 487–513: https://openpraxis.org/articles/10.55982/openpraxis.16.4.777. Bản dịch sang tiếng Việt: https://www.dropbox.com/scl/fi/3rwkmzqodszn7xxuf3dln/6749b446d17e9_Vi-10052025.pdf?rlkey=2dul6urx28xp46qibhpoqlms7&st=1xog04bw&dl=0, tr.10.

3. UNESCO: CONCEPT NOTE: 3rd UNESCO World OER Congress 2024: Digital Public Goods: Open Solutions and AI forInclusive Access to Knowledge: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000391562. Bản dịch sang tiếng Việt: https://www.dropbox.com/scl/fi/rjjt7cjr7tocvcbppmi9g/391562eng_Vi-18102024.pdf?rlkey=tzuuh2st89u6546wkw32y32nw&e=1&st=iwljik32&dl=0

4. United Nation Office for Digital and Emerging Technologies (2024): Global Digital Compact, p.5: https://www.un.org/global-digital-compact/sites/default/files/2024-09/Global%20Digital%20Compact%20-%20English_0.pdf. Bản dịch sang tiếng Việt: https://doi.org/10.5281/zenodo.15042420, tr.9.

5. Open Source Initiative (OSI): The Open Source AI Definition – 1.0: https://opensource.org/ai/open-source-ai-definition. Bản dịch sang tiếng Việt: https://giaoducmo.avnuc.vn/ai/dinh-nghia-ai-nguon-mo-v1-0-1374.html

6. LF AI & DATA (Dec 17, 2024): The Model Openness Framework (MOF) Specification: https://lfaidata.foundation/wp-content/uploads/sites/3/2025/01/05_White_paper_MOF_Specification.pdf. Bản dịch sang tiếng Việt: https://www.dropbox.com/scl/fi/t25554np4o745vujtkph1/05_White_paper_MOF_Specification_Vi-21022025.pdf?rlkey=ejg41yluhlets5jeygmeysbys&e=1&st=4idhwi13&dl=0

7. Aaron Linskens (2025): Beyond open vs. closed: Understanding the spectrum of AI transparency: https://www.sonatype.com/blog/beyond-open-vs.-closed-understanding-the-spectrum-of-ai-transparency. Bản dịch sang tiếng Việt: https://giaoducmo.avnuc.vn/ai/vuot-ra-ngoai-ranh-gioi-mo-va-dong-hieu-ve-pho-minh-bach-cua-ai-1501.html

8. Multimodal (August 8, 2024): Open-Source AI vs. Closed-Source AI: What’s the Difference?: https://www.multimodal.dev/post/open-source-ai-vs-closed-source-ai. Bản dịch sang tiếng Việt: https://giaoducmo.avnuc.vn/ai/ai-nguon-mo-so-voi-ai-nguon-dong-dau-la-su-khac-biet-1499.html

9. Index for Developers (July 8, 2025): Open-Source vs. Closed AI: Who Should You Trust?: https://www.index.dev/blog/open-source-vs-closed-ai-guide. Bản dịch sang tiếng Việt: https://giaoducmo.avnuc.vn/ai/ai-nguon-mo-so-voi-dong-ban-se-tin-ai-1500.html

10. Bộ Quốc phòng Mỹ, 2011: Open Technology Development - Lessons Learned and Best Practices for Military Software: https://dodcio.defense.gov/Portals/0/Documents/FOSS/OTD-lessons-learned-military-signed.pdf, p. 38. Bản dịch sang tiếng Việt: https://www.dropbox.com/s/7dr3l68df0n8qkd/OTD-Lessons-Learned-And-Best-Practices-For-Military-Software-Vi.pdf, trang 42.

11. Trang thông tin Chính phủ: Luật số 60/2024/QH15 của Quốc hội: Luật Dữ liệu: https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=212488&classid=1&orggroupid=1

12. data.europa.eu: The e-learning programme: https://data.europa.eu/elearning/en/#/id/co-01

13. data.europa.eu: What is open data?: https://data.europa.eu/elearning/en/module1/#/id/co-01

14. Leigh Dodds, Open Data Institute (2013): Publisher's Guide to Open Data Licensing: https://theodi.org/insights/guides/publishers-guide-to-open-data-licensing/. Bản dịch sang tiếng Việt: https://vnfoss.blogspot.com/2018/02/chi-dan-cua-nha-xuat-ban-ve-cap-phep-du.html

15. VFOSSA: https://vfossa.vn/

(Bài viết cho hội thảo nhân sự kiện Security Bootcamp 2025 được tổ chức tại TP. Huế trong các ngày 12-13/09/2025)

Tự do tải về bài viết toàn văn định dạng PDF ở DOI: https://zenodo.org/records/17103251

Tự do tải về bài trình chiếu tại địa chỉ: https://www.dropbox.com/scl/fi/reutrzh6hd6ik2zwtqhtf/SBC2025-OpenTech_DPG_InTheAgeOf_AI.pdf?rlkey=fcjmh2etymtne7pnxcbnyfbna&st=4rggjj1h&dl=0

X(Tweet): https://x.com/nghiafoss/status/1966334924732190844

Xem thêm:

• Bài viết toàn văn

• Hội nghị, hội thảo

• Phần mềm Tự do Nguồn Mở

• Dữ liệu Mở

• Tài nguyên Giáo dục Mở (OER)

• Cấp phép mở

• Trí tuệ nhân tạo/Hàng hóa công cộng kỹ thuật số (AI/DPG)