‘Vượt ra ngoài AI & Bản quyền, việc cấp vốn cho một hệ sinh thái thông tin bền vững’ - bản dịch sang tiếng Việt

Là bản dịch sang tiếng Việt tài liệu của Open Future, xuất bản tháng 6/2025 với giấy phép CC BY 4.0 Quốc tế.

“Sách trắng này khám phá tác động của việc triển khai ngày càng tăng Trí tuệ Nhân tạo - AI (Artificial Intelligence) trong môi trường thông tin số đối với tính bền vững của việc sản xuất thông tin của con người.

Sau hơn hai năm trong kỷ nguyên AI tạo sinh, một số thách thức và cơ hội ở cấp độ vĩ mô do công nghệ phát triển nhanh chóng này đặt ra đang bắt đầu trở nên rõ ràng hơn. Trong bối cảnh này, "vĩ mô" đề cập đến các khía cạnh cấu trúc và xã hội về tác động của AI - đánh dấu sự chuyển dịch khỏi những mối quan tâm ở cấp độ cá nhân vốn đã chi phối phần lớn các diễn ngôn công khai.

Mặc dù các cuộc tranh luận thường tập trung vào việc liệu AI có thay thế lao động sáng tạo hay không, liệu cá nhân có nên được phép từ chối sử dụng dữ liệu hay không, hay liệu tự động hóa có dẫn đến tình trạng thất nghiệp tràn lan hay không, bài báo này lại có một cách tiếp cận khác. Tác giả cố tình gạt sang một bên những lo ngại mang tính suy đoán, chẳng hạn như rủi ro hiện sinh - điều mà ông rất hoài nghi - và những tác động rộng hơn đến nhân quyền. Điều này không phải vì chúng không quan trọng, mà vì chúng nằm ngoài phạm vi phân tích này.

Thay vào đó, bài báo này tập trung vào tác động của AI tạo sinh - đặc biệt là các mô hình nền tảng - đối với hệ sinh thái và nền kinh tế thông tin (kỹ thuật số). Các lập luận được trình bày trong bài báo này chủ yếu liên quan đến Mô hình Ngôn ngữ Lớn – LLM (Large Language Model) và các phương pháp tiếp cận liên quan, vốn đang chi phối phần lớn các cuộc thảo luận về chính sách AI và tác động của AI đối với xã hội.

Cụ thể, bài báo đặt câu hỏi: Sự chuyển đổi này có ý nghĩa gì đối với cách chúng ta cấu trúc quyền truy cập thông tin? Và nó ảnh hưởng như thế nào đến tính bền vững lâu dài của việc sản xuất thông tin trong một xã hội phụ thuộc vào một kho kiến thức chung lành mạnh, đa dạng và dễ tiếp cận? Trong khuôn khổ này, bài báo sẽ trình bày bốn điểm chính:

Thứ nhất, tác động của các mô hình AI đối với cách con người sản xuất, truy cập và tiêu thụ thông tin vẫn còn bị đánh giá thấp, đặc biệt là khi nói đến việc kiểm soát thông tin (khía cạnh chính sách thông tin) và việc thương mại hóa kho kiến thức chung (khía cạnh bền vững kinh tế).

Thứ hai, nhu cầu cấp thiết và thiết yếu về các mô hình và cơ sở hạ tầng AI công cộng - tức là các mô hình và cơ sở hạ tầng AI được triển khai thông qua nguồn tài trợ công và được quản lý vì lợi ích công cộng.

Thứ ba, để hiểu được tác động của AI đối với việc sản xuất thông tin bền vững, cần phải có sự hiểu biết rộng về hệ sinh thái thông tin - một hệ sinh thái bao gồm nhiều chủ thể đóng góp vào nguồn lực chung kỹ thuật số.

Thứ tư, việc đảm bảo tính bền vững kinh tế đòi hỏi các cơ chế phân phối lại vượt ra ngoài luật bản quyền - cụ thể là một hệ thống thuế được kích hoạt khi các dịch vụ AI thương mại được triển khai, chuyển doanh thu trở lại cho tất cả những người đóng góp vào nguồn lực chung thông tin.”

Tự do tải về bản dịch sang tiếng Việt của tài liệu có 25 trang tại địa chỉ: https://www.dropbox.com/scl/fi/9g5epz6q4udieaqv8scm3/250630_Beyond-AI-and-copyright-funding-a-sustainable-information-ecosystem_Vi-16092025.pdf?rlkey=sj8sah44yf8f0xr3oeqkigbe1&st=ytdpv7gf&dl=0

Xem thêm:

• Trí tuệ nhân tạo/Hàng hóa công cộng kỹ thuật số (AI/DPG)

• Các tài liệu dịch

Blogger: Lê Trung Nghĩa

letrungnghia.foss@gmail.com