Mục tiêu “mở”, thực thi “đóng”

Nhìn vào thông tin báochí sau hội thảo “Thúc đẩy ứng dụng và phát triểnphần mềm mã nguồn mở” do Bộ Thông tin và Truyềnthông (TT-TT) phối hợp cùng UBND TPHCM tổ chức ngày22/09/2011 có thể dễ dàng nhận ra việc ứng dụng vàphát triển phần mềm tự do nguồn mở (PMTDNM) ở ViệtNam, nhất là trong khu vực các cơ quan nhà nước chưa đượcnhư mong đợi.

Được khơi mào từcuộc hội thảo chưa “tới bến” này, sau đó, trêndiễn đàn thư của những người sử dụng Linux tại HàNội (HanoiLUG) đã có cuộc thảo luận về các vấn đềxung quanh việc ứng dụng PMTDNM tại Việt Nam. Và xuấthiện các nghịch lý:

1. Các đề án liên quan đến việc triển khai các phần mềm nguồn đóng được duyệt khi đã có chỉ thị về việc sử dụng PMTDNM ở trong các cơ quan và tổ chức nhà nước.
   Trên thực tế nhiều cơ quan, sở ban ngành đều đã và đang triển khai các hệ thống quản lý văn bản điện tử hầu hết chạy trên nền Windows (nếu như không muốn nói là 100%) và chỉ có thể sử dụng được các hệ thống này khi sử dụng trình duyệt IE gây khó khăn cho việc chuyển sang sử dụng PMTDNM và thay đổi cả hệ thống mà họ vừa mới triển khai. Có lẽ Cục Ứng dụng CNTT, Bộ TTTT, là cơ quan chính có trách nhiệm giải nghịch lý này?

2. Tiền, nơi cần triển khai thì thiếu nơi đã triển khai thì thừa.

Theoquyếtđịnh 50/2009/QĐ-TTg, trong giai đoạn2009 – 2012, ngân sách Trung ương chi 300 triệu đồngmỗi năm cho các địa phương để triển khai việc chuyểnđổi sang PMTDNM. Báo dẫn lời lãnh đạo Vụ CNTT, BộTTTT “Vớisố tiền trên, rất khó triển khai. Chưa kể Bộ Tàichính còn cắt giảm nguồn kinh phí này vì cho rằng, đólà khoản đầu tư công”.
Đượcbiết, tổng số tiền triển khai chuyển đổi cho các địaphương là 75.6 tỷ đồng và mỗi địa phương mới nhậnđược tổng số 260 triệu VNĐ trong năm 2010, kinh phí năm2011 hiện vẫn còn chưa rõ.

Đượcbiết việc mua sắm giấy phép bộ phần mềm văn phòngMicrosoft Office vào ngày 21/05/2007 có 3triệu USD (tương đương 60 tỷ đồng) dành hỗ trợcho đào tạo triển khai trong khi công chức đã nhiều nămmòn tay sử dụng bộ phần mềm đó. Hợp đồng này đượccho là hết hạn trong 3 năm, tức là vào ngày 21/05/2010.

Nghĩalà có tiền để nuôi cái “đóng” đã nghiện rồi,nhưng thiếu tiền để chuyển đổi sang cái “mở” tựdo không nghiện ngập. Nghịch lý thuộc “sân” củaBộ TTTT và Bộ Tài chính?

1. Đơn vị ngoài chỉ thị làm tốt kêu sướng, cơ quan trong chỉ thị kêu khó muốn chuyển

Tạihội thảo đại diện tập đoàn viễn thông Viettel chobiết tính đến giữa năm 2011 số tiền tiết kiệm đượcdo khôngphải phải mua bản quyền phần mềm cho 7.000 máy trạmứng dụng PMTDNM lên đến 72 tỷ đồng. Lợi ích thấyrõ, Viettel có kế hoạch đến cuối năm nay sẽ nâng sốmáy tính ứng dụng PMTDNM lên 10.000 máy. Đây là nhữngmáy tính để bàn của các bộ phận nghiệp vụ, sử dụnghệ điều hành GNU/Linux Ubuntu và bộ phần mềm văn phòngOpenOffice.org và/hoặc LibreOffice.

Cùngmột vấn đề tương tự, việc các cơ quan và tổ chứcNhà nước chuyển đổi sang PMTDNM theo chỉ thị đã nêu,được Vụ CNTT, Bộ TTTT đưara nhiều lý do khó khăn không thực hiện được trênmáy tính trạm của các địa phương.

Nghĩalà thực tế ở Viettel, doanh nghiệp ngoài đối tượngthực hiện chỉ thị, đã cho thấy việc ứng dụng PMTDNMở máy trạm là hiện thực. Trong khi đó cơ quan ban hànhchỉ thị đã dũng cảm tự nhận thức rằng chỉ thị làkhông khả thi bởi việc chuyển đổi này ở các đốitượng là không hiện thực. Theo cáilogic này, thì các đơn vị bên ngoài như Viettel càng sửdụng nguồn mở bao nhiêu, càng tiết kiệm được nhiềutiền bấy nhiêu và hệ thống có được an ninh hơn bấynhiêu, trong khi ở chiều ngược lại, các cơ quan nhà nướcsẽ bị ép phải tiếp tục mua Microsoft Office (và cùng vớinó là Windows) và càng dấn sâu hơn nữa vào cái nghịchlý vừa nên ở trên, nghĩa là, tiền để nuôi cái “đóng”đã nghiện rồi càng nhiều hơn nữa, tiền để chuyểnđổi sang cái “mở” tự do không nghiện ngập sẽ cònít hơn nữa, con nghiện sẽ càng nghiện thêm. Microsoftchắc là vui nhất. Nghịch lýđau đớn này của Bộ TTTT cần phải được giải bởiliên Bộ và hơn thế nữa?

1. Phần mềm nguồn mở VN, con gà và quả trứng

Trườngkhông đào tạo nên không có nhân lực, không có nhân lựcthì không có sản phẩm, không có sản phẩm thì không cóthị trường, không có thị trường thì doanh nghiệp khônglàm, không làm nên không cần nhân lực, không cần nhânlực nên không đào tạo?
Rất tiếc, trong hội thảonày đã không có được bài phát biểu của đại diệnBộ GDĐT về vấn đề ứng dụng PMTDNM theo thôngtư số 08/2010/TT-BGDĐT ngày 01/03/2010 cũng như đào tạoPMTDNM trong nền giáo dục của Việt Nam. Nghịchlý này phải chăng còn đang chờ Cục CNTT, BộGiáo dục và Đào tạo phát biểu?

Thay cho lời kết

Chỉ với vài nghịchlý đã nêu ở trên cũng đủ cho thấy sự nan giải nhiềuchiều cho ứng dụng và phát triển PMTDNM mà có khi điểmmấu chốt chưa chắc đã nằm ở phần kỹ thuật côngnghệ của vấn đề.

Ô Nhanh

Bài được đăng trêntạp chí Tin học và Đời sống, số tháng 10/2011, trang70-71.