Chuẩn mở và tính tương hợp là hệ tọa độ tham chiếu trong môi trường hỗn hợp

Trongmột môi trường hỗn hợp các công nghệ và hệ thốngthông tin khác nhau của các cơ quan chính phủ, thì nhu cầuđể các thông tin - dữ liệu có thể trao đổi đượcvới nhau và sử dụng được lẫn của nhau phải là ưutiên hàng đầu. Chính chuẩn mở là cốt lõi của tínhtương hợp (tính tương thích liên thông) sẽ giúp đểthỏa mãn được yêu cầu sống còn này. Chuẩn mở vàtính tương hợp chính là hệ tọa độ tham chiếu cho mộtmôi trường hỗn hợp, chứ không phải là các phần mềmcủa một hãng nào đó như Microsoft, như nhiều người vẫnlầm tưởng.

Ngày 30/12/2009, BộThông tin và Truyền thông đã có thông tư số41/2009/TT-BTTTT Ban hành Danh mục các sản phẩm phần mềmmã nguồn mở đáp ứng được yêu cầu sử dụng trongcác cơ quan, tổ chức nhà nước, trong đó có cả hệđiều hành cho máy trạm, một số ứng dụng cơ bản chomáy trạm và máy chủ.

Có lẽ ý nghĩa quantrọng nhất của thông tư này về mặt kỹ thuật là việcChính phủ Việt Nam đã tuyên bố chính thức phá bỏ môitrường công nghệ độc quyền của Microsoft Windows và cácứng dụng chạy trên đó từng tồn tại từ hàng chụcnăm nay tại Việt Nam, mở ra một môi trường hỗn hợpcác công nghệ, cả nguồn đóng lẫn nguồn mở, ở mứcđộ của hệ điều hành, cho dù với thông tư này, nómới dừng ở phía các máy trạm.

Trong môi trường đơnnhất với hệ điều hành Microsoft Windows trước đây, tathường nghe thấy những nhận xét lạ lẫm đã đượcđưa ra kiểu như: tôi đã thử phần mềm hay giải phápXYZ nào đó với Windows nhưng mà nó không chạy hoặc chạykhông tốt nên nó không hiệu quả và có tính tương thíchkém, hoặc phần mềm XYZ nào đó có tính tương thích kémvì nó không mở được trong sản phẩm ABC nào đó củaMicrosoft.

Trong một môi trườnghỗn hợp, thì không thể nói như vậy, mà ở đó khi tamuốn nói về phần mềm XYZ nào đó có tính tương hợpkém hoặc không tương hợp được với ABC thì phải nóirõ là so với cái gì, so với chuẩn nào, so với hệ tọađộ tham chiếu nào.

Với đa số các quốcgia tiên tiến trên thế giới, người ta sẽ so sánh vớikhung tương hợp của quốc gia họ. Mà trong các khung tươnghợp đó, phần quan trọng nhất chính là bộ các chuẩn.Tới lượt mình, các chuẩn mà hiện nay được các quốcgia ưa chuộng nhất để chọn đưa vào các bộ chuẩn củakhung tương hợp là các chuẩn mở.

Tínhtương hợp, ở nghĩa rộng, là khả năng các bên tham gialàm việc được với nhau. Về khía cạnh kỹ thuật, đâylà khả năng của 2 hoặc nhiều hệ thống hoặc thànhphần công nghệ thông tin và truyền thông trao đổi thôngtin và sử dụng các thông tin được trao đổi đó nhằmmục đích cải thiện việc điều hành và quản lý củachính phủ.

Vìđặc điểm về tổ chức của một chính phủ luôn đượctạo nên từ nhiều bộ, ngành, tỉnh thành mà tại mỗinơi này đều có những hệ thống thông tin của mình nêntính tương hợp là một trong những yếu tố quan trọngmang tính sống còn, nhất là trong các ứng dụng và dịchvụ chính phủ điện tử, khi mà người dân cần đượccung cấp các dịch vụ không chỉ từ một mà từ nhiềucơ quan hành chính cùng một lúc.

Vídụ, bạn hãy nghĩ về việc bạn xin mở một công ty vàbạn cùng một lúc phải làm việc với nhiều cơ quanchính phủ để cuối cùng bạn có được một đăng kýkinh doanh, một con dấu và một tài khoản của ngân hàngđể sẵn sàng cho việc kinh doanh của mình. Với một hệthống chính phủ điện tử làm việc hiệu quả, thì bạncó khả năng chỉ cần làm việc với một cổng điện tửvà sau đó sẽ nhận được đủ những điều bạn cầntrong một thời gian ngắn mà không cần phải đi tới từngcơ quan hành chính đó nhiều lần. Để làm được việcnhư vậy, điều sống còn là nhờ vào tính tương hợpcủa các ứng dụng và dịch vụ bên trong từng đơn vị,các cơ quan hành chính chính phủ trao đổi và sử dụngđược các thông tin, dữ liệu lẫn của nhau một cáchnhanh chóng, có hiệu quả.

Có nhiều định nghĩakhác nhau về chuẩn mở, nhưng nhiều quốc gia thừa nhậncó những điểm chung như sau:

• Đã được công bố mà với nó thì bất kỳ các công ty nào có công nghệ tương tự cũng có thể triển khai được một cách tự do, dễ dàng.

• Quá trình phát triển của chuẩn cả trong quá khứ cũng như tương lai phải là một quá trình mở, minh bạch mà bất kỳ ai cũng có thể tham gia đóng góp được

• Việc sử dụng lại các chuẩn này và các đặc tả kỹ thuật của nó phải là tự do và không có bất kỳ hạn chế nào.

Từ những điểm mấuchốt này trong định nghĩa chuẩn mở, chúng ta có thểtrả lời được vì sao chuẩn mở lại mang tính sống còncho các hệ thống thông tin với các công nghệ khác nhaucủa chính phủ, vì:

• Một khi nhiều công ty có thể triển khai được, có nghĩa là các thông tin và dữ liệu từ các ứng dụng, dịch vụ mà cơ quan của bạn xây dựng có khả năng lớn hơn trong trao đổi và sử dụng được ở những cơ quan khác và ngược lại một cách tự nhiên, mà không cần bất kỳ một trình chuyển đổi thông tin dữ liệu trung gian nào. Trong thực tế, một khi sử dụng các trình chuyển đổi, thì khó có thể bảo toàn nguyên vẹn các thông tin dữ liệu được.

• Một khi nhiều công ty có thể triển khai được, và ai cũng có thể tham gia vào quá trình xây dựng chuẩn, thì sẽ không còn sự khóa trói vào nhà cung cấp duy nhất, sự cạnh tranh giữa các công ty được khuyến khích để hạ giá thành, liên tục đổi mới sáng tạo để tạo ra những sản phẩm tốt hơn cho người sử dụng.

• An ninh của các thông tin, dữ liệu sử dụng chuẩn mở sẽ tốt hơn do không bị phụ thuộc vào chỉ một nhà cung cấp và dễ dàng sử dụng lại được các chuẩn, có nghĩa là khi cần thì người sủ dụng có thể dễ dàng rút ra khỏi các dịch vụ từ hệ thống của nhà cung cấp này để chuyển sang hệ thống của nhà cung cấp khác với chi phí thấp nhất có thể được, mà vẫn bảo toàn nguyên vẹn được các thông tin và dữ liệu của mình cho lâu dài hoặc vĩnh viễn.

Một điểm đáng lưuý nữa là bản thân chính thông tin - dữ liệu, trong nhiềutrường hợp, mới là thứ quý nhất, chứ không phải làcác công cụ, ứng dụng - dịch vụ, giải pháp, công nghệhay các hệ thống giúp tạo ra và lưu trữ chúng.

Trên thực tế, cácứng dụng - hệ thống độc quyền thường có tính tươnghợp kém hoặc không có tính tương hợp. Điển hình làtrong vụkiện chống độc quyền giữa Ủy ban châu Âu (EC) vàhãng Microsoft về phần mềm trình duyệt Internet Explorer(IE) vừa tạm kết thúc vào giữa tháng 12/2009, theo đóMicrosoft, bên cạnh việc phải cam kết về một màn hìnhlựa chọn cho người sử dụng với 12 trình duyệt khácnhau - chứ không phải chỉ có IE khi cài đặt Windows 7,còn phải cam kết cải thiện tính tương hợp giữa cácsản phẩm của các nhà sản xuất khác và một số sảnphẩm của Microsoft, bao gồm Windows, Windows Server, Office,Exchange và SharePoint.

Sự việc này khẳngđịnh rằng tính tương hợp của các sản phẩm nêu trêncủa Microsoft là không cao tại thời điểm này và có thểđiều này là trái ngược với suy nghĩ của nhiều ngườiViệt Nam chúng ta.

Trong tương lai, khi sựđộc quyền về môi trường hệ điều hành được phábỏ hoàn toàn cả ở phía máy chủ cũng như phía máytrạm, thì chuẩn mở và tính tương hợp sẽ còn đượcnhắc tới nhiều hơn nữa và chắc chắn các hệ thốngthông tin của Việt Nam sẽ được dựa vào chúng!

Trần Lê

PS: Bài được đăng trên tạpchí Tin học và Đời sống, số tháng 01/2010, trang 64-65.