Mùa hè sáng tạo 2009 - bước khởi đầu cho một sự thay đổi căn bản?

Xuất xứ

Ai là ông vua trênInternet trong kỷ nguyên thông tin kết nối mạng ngày nay?Câu trả lời mà bất kỳ ai trong thế giới CNTT TT đềubiết: Google. Hãngphần mềm Internet nguồn mở 11 tuổi này đạt đượcvị thế số 1 thế giới trên không gian mạng một phầnchủ yếu là vì hãng đã và đang được hưởnglợi nhiều nhất từ hệ sinh thái của phần mềm tự donguồn mở (FOSS). Google là nơi mà toàn bộ hạ tầngcơ sở hệ thống với hơn10 triệu máy chủ nằm trong ít nhất 36 trung tâm dữ liệutrên khắp toàn cầu đều dựatrên FOSS, là nơiquản lý hàng trăm dự án FOSS, là nơi cung cấp cácphần mềm như một dịch vụ (SaaS) dựa trên FOSS với sốlượng và chất lượng hàng đầu thế giới (như GoogleMail, Calendar, Documents, Reader, Blog, News Group và hàng tánhững thứ ngon lành khác), là nơi mà từ vài năm nay đónggóp trở lại cho các cộng đồng FOSS hàng triệu dònglệnh mỗi năm, là nơi mà sựđổi mới sáng tạo xuất phát từ những ý tưởng táobạo được chắp cánh và tạo những điều kiệnthuận lợi nhất để được thực hiện một cách nhanhnhất có thể và cuối cùng nhưng chưa phải là tất cả,là nơi sản sinh ra một cuộc thi đình đám mang tên GoogleSummer of Code - Mã nguồn mùa hè của Google, một cuộcthi hàng năm dành cho các sinh viên, học sinh trên toàn thếgiới tham gia lập trình, đóng góp mã nguồn cho hàng trămdự án FOSS do Google quản lý trong thời gian 3 tháng hè - ýtưởng mà dựa trên đó, cuộc thi Mùahè sáng tạo 09 của Việt Nam vừa được tổ chức vàđã có được thành công tốt đẹp.

Khúc dạo đầu

Tại Hội thảo Quốcgia lần thứ năm về PMTDNM tổ chức tại Hà Nội tháng12/2008, TS. Nguyễn Hồng Quang, giảng viên Viện Tin họcPháp ngữ (IFI), thay mặt một nhóm thành viên tâm huyếtvới FOSS của HanoiLUG đãtrình bày sáng kiến về việc tổ chức một cuộc thitương tự như GSoC, nhưng ở một mức độ nhỏ hơn, chỉdành cho các học sinh và sinh viên Việt Nam.

Tên theo tiếng Anhđược đặt ra cho cuộc thi là Vietnam Summer of Code, viếttắt là VNSoC. Thểlệ của cuộc thi này cũng được phỏng theo điều lệcủa GSoC, được cải biên cho phù hợp với những điềukiện, hoàn cảnh của Việt Nam.

Sángkiến đã lập tức nhận được sự quan tâm mạnh mẽcủa HộiTin học Việt Nam, Văn phòng Công nghệ thông tin Bộ Khoahọc và Công nghệ. Hội Tin học Việt Nam, được sự hỗtrợ kinh phí của Văn phòng Công nghệ thông tin Bộ Khoahọc và Công nghệ, Công ty truyền thông Việt Nam, đãđứng ra phát động cuộc thi VNSoC'09 với tên tiếng Việtlà “Mùa hè sáng tạo - Sinh viên viết PMNM 2009”, viếttắt là MHST09, và thông báo rộng rãi cho tất cả cáctrường Đại học và Cao đẳng trong cả nước. Theo lịchcủa BTC, cuộc thi được phát động từ đầu tháng6/2009 và sẽ về đích nhân dịp cuộc thi Olympic Tin họcthường niên của Hội Tin học Việt Nam cho các Đại họcvà Cao đẳng, vào đầu tháng 10/2009 tại Đại học NhaTrang.

Tuân thủ tuyệt đối tinh thầnFOSS và các chuẩn mở, không có ngoại lệ

Đây là một cuộcthi chưa từng có tiền lệ ở Việt Nam, vì bản chất củanó là lập trình dự án FOSS, vì thế tất cả mọi thểlệ cuộc thi, kể từ hồ sơ phát động cho đến sảnphẩm cuối cùng đều phải tuân thủ nghiêm ngặt cáctiêu chí của phong trào FOSS, không có bất kỳ ngoại lệnào.

Trước tiên, tất cảmã nguồn kết quả của các dự án dự thi đều phảiđược công bố dưới dạng một giấy phép FOSS đượcphê chuẩn bởi 2 tổ chức hàng đầu thế giới về FOSSlà Quỹ Phần mềm Tự do FSF (FreeSoftware Foundation) và tổ chức Sáng kiến Nguồn MởOSI (Open Source Initiative),thông qua bản cam kết về quyền sở hữu trí tuệ sảnphẩm dự thi của các đội và/hoặc cá nhân tham gia cuộcthi. Cần biết rằng bất kỳ FOSS nào, cũng có một giấyphép đi theo nó và cho dù hiện nay có tới trên 70 giấyphép FOSS các loại, nhưng điểm chung nhất của các giấyphép này, là chúng đều phải tuân thủ định nghĩa vềPhần Mềm Tự Do của FSF và/hoặc định nghĩa về Phầnmềm nguồn mở của OSI.

Thứ hai, bất kể dựán nào tham gia cuộc thi cũng đều phải cung cấp khôngchỉ phần mềm đã được biên dịch thành các gói, màcòn cả tài liệu và mã nguồn theo đúng các qui địnhcủa thế giới FOSS, như việc phải chỉ ra được phầnmềm và mã nguồn là theo giấy phép nào, có thể tải vềmã nguồn và các gói của phần mềm ở đâu, kể cả mãnguồn của phần mềm gốc cũng như mã nguồn của phầnmềm dẫn xuất sau khi mã nguồn của phần mềm gốc đượcđóng góp thêm vào bởi các đội và/hoặc cá nhân dựthi.

Thứ ba, quy định bắtbuộc đối với mọi tài liệu được sử dụng trong cácphần mềm và/hoặc trong giao tiếp về bất kỳ việc gìtrong cuộc thi đều phải sử dụng định dạng tài liệumở ODF theo tiêu chuẩn ISO/IEC26300 (như các tài liệu văn bản phải sử dụng tiêuchuẩn định dạng ODT) và/hoặc chuẩn mở cho các tàiliệu không có sự soạn thảo tiếp sau là PDF và việctrao đổi thông tin trên mạng Internet được thực hiệnqua một website dành riêng cho cuộc thi, được xây dựngtừ một SaaS dựa trên FOSS của Google.

Thứ tư, giống nhưGSoC, mỗi dự án được chấp nhận dự thi đều có ngườihướng dẫn (mentor) được BTC cuộc thi chấp nhận. Mentorphải cam kết làm hướng dẫn viên tự nguyện, trung thựcvà không đòi hỏi thù lao. Mentor có trách nhiệm hướngdẫn các sinh viên tuân thủ phong cách làm dự án FOSS(phong cách “Chợ – bazzard” trong tác phẩm “Thánhđường và Chợ” của E. Raymond, sáng lập viên củaOSI). Mỗi dự án đều phải có website riêng do độitrưởng dự án quản lý, cộng đồng được phép truy cậpvà có thể tham gia trong và cả sau cuộc thi.

Cuộc thi

Một khối lượngkhông nhỏ các công việc về tổ chức cho một cuộc thiđã được triển khai thực hiện bởi các nhà tổ chứcmột cách khẩn trương, từ những thủ tục cần đệtrình tới các cơ quan nhà nước hữu quan; huy động cácnhà tài trợ; huy động sinh viên các trường đại họctham gia cuộc thi; lập website của cuộc thi; huy động cáccông ty và các trường đại học cung cấp các đề thi;huy động lực lượng các chuyên gia từ các trường đạihọc, khối doanh nghiệp và trong cộng đồng FOSS làmmentor cho các dự án; lên qui chế Hội đồng giám khảo,thang điểm và cách chấm dự án; huy động thành viên Hộiđồng giám khảo - những người có hiểu biết chuyên mônvà có thiện chí tham gia cuộc thi đầu tiên về FOSS mộtcách tình nguyện hiện nay để tìm trong toàn quốc làkhông nhiều; liên hệ địa điểm tổ chức cuộc thi vòngchung khảo, và nhiều công việc không tên khác. Cũng maylà Ban tổ chức, mà nhất là Hội Tin học Việt Nam đãcó nhiều kinh nghiệm với công việc tổ chức các cuộcthi quy mô toàn quốc như OLP Tin học, cho dù cuộc thiMHST09 lần này là chưa từng có tiền lệ từ trước tớinay.

Cuộc thi đã đượcphát động chính thức từ đầu tháng 6/2009 cho tới ngàykết thúc vòng chung khảo tại trường Đại học Nha Trangvào ngày 09/10/2009 và được chia làm 3 vòng: vòng 1 sơloại chọn ý tưởng - sản phẩm, vòng 2 thực hiện cácsản phẩm và vòng chung khảo dành cho các sản phẩm cótiềm năng được nhận giải thưởng. So với GSoC, thờigin lập trình thực sự của các dự án của MHST09 lầnđầu tiên này chỉ bằng 2/3, tức là có vỏn vẹn 2 thángchứ không phải 3 như của GSoC.

Kết quả cuộc thi

Sau buổi bảo vệchung khảo ngày 9/10/2009 tại Đại học Nha Trang kéo dàisuốt từ 9 tới 15 giờ, trước Hội đồng chung khảo gồm6 thành viên, vượt qua bốn dự án khác, dự án LiveParaOScủa nhóm sinh viên Đại học Bách Khoa Hà Nội do sinh viênNguyễn Thành Trung làm đội trưởng với cố vấn dự ánNguyễn Việt Huy đã đoạt giải nhất. Với thành côngnày đội dự án LiveParaOS đã đoạt CUP Vô địch cùnggiải thưởng trị giá 30 triệu đồng. Lễ trao giảiMHST09 đã diễn ra vào tối cùng ngày, cùng với lễ tổngkết và trao giải của OLP Tin học 2009.

Hướng tới MHST2010

Trong buổi gặp mặtmừng công và rút kinh nghiệm của MHST09 lần đầu tiêndo Hội Tin học Việt Nam tổ chức dành cho các mentor,thành viên giám khảo và BTC ở Hà Nội tối ngày21/10/2009 và Tp Hồ Chí Minh trưa ngày 24/10/2009, mọi ngườiđều thống nhất rằng dù MHST09 đã thành công, nhưng làlần đầu tiên thực hiện theo phong cách FOSS nên vẫn còncó một số việc còn khiếm khuyết, rất cần được rútkinh nghiệm cho kỳ thi MHST2010 được tốt hơn, bớt cậprập hơn về thời gian, chu đáo hơn trong các khâu tổchức và làm sao để những sản phẩm - giải pháp dựthi bám sát hơn được vào thực tế.

Một thực tế rõràng là tất cả các dự án được chấp nhận vào vòng2 đều do các nhóm sinh viên tự đề xuất ý tưởng vàtrực tiếp thực hiện. Các ý tưởng phát triển dự ánPMNM do các công ty đề xuất chưa nhận được sự hưởngứng của sinh viên. Đây là một hạn chế lớn cần đượckhắc phục để có được các dự án PMNM phục vụ nhucầu thực tế, có tính bền vững và giúp các doanh nghiệpphát hiện các tài năng PMNM trong sinh viên phù hợp vớinhu cầu phát triển của mình.

Đội ngũ mentor, mặcdù nhiệt tình, trung thực, song nhìn chung vẫn thiếu kinhnghiệm trong dẫn dắt các dự án theo phong cách FOSS. Chủyếu vẫn là các thầy trực tiếp hướng dẫn sinh viêncủa mình theo phong cách cổ điển. Thói quen làm việctrực tuyến, chia sẻ tài liệu, phương pháp và công cụgiao tiếp hiện đại thông qua Internet chưa được tậndụng tối đa.

Đội ngũ giám khảocho các vòng thi chưa đủ đông nên mỗi giám khảo phảilàm nhiều việc. Thời gian dành cho giám khảo chấm bàicần rộng rãi hơn. Các giám khảo cũng chưa có hiểu biếtđầy đủ và đồng đều về phong cách dự án FOSS. Quychế cho giám khảo cũng như các thang điểm cần chi tiếtvà cụ thể hơn.

Trên tinh thần đó,một số gợi ý đã được đưa ra lấy ý kiến đóng gópvề những chủ đề có thể làm nguồn cho các ý tưởngcủa dự án cho MHST2010 như:

1. Các phần mềm FOSSphục vụ cho giáo dục đào tạo, có thể lấy ý tưởngtừ “55cách đưa nguồn mở vào giáo dục”, một bài viếttrên Internet đúc rút ra 55 phần mềm FOSS trải rộng trongkhắp các môn học trong các trường phổ thông, từ việcdạy gõ bàn phím 10 ngón cho tới những trợ giúp cho cácmôn học như toán, lý, hóa, sử, địa, nhạc, họa... chođủ mọi lứa tuổi từ lớp 1 tới lớp 12.

2. Các phần mềm FOSSphục vụ cho các cơ quan nhà nước như những sản phẩmFOSS mà Bộ Thông tin và Truyền thông thời gian vừa qua đãđưa ra khuyến cáo sử dụng trong các cơ quan nhà nướchoặc trong tương lai sẽ đưa ra khuyến cáo.

3. Các phần mềm FOSScho doanh nghiệp, như phần mềm kế toán, ERP, CRM ...và/hoặc từ một số công ty đang triển khai các phầnmềm - giải pháp FOSS có nhu cầu tích hợp, tùy biến(các) module phục vụ cho nhu cầu thực tế hiện nay tạiVN cả cho khối doanh nghiệp lẫn cho khối các cơ quan nhànước.

4. Các công ty PMNM cầnphối hợp chặt chẽ hơn với các trường Đại học đểra ý tưởng và chuẩn bị cho các sinh viên tiếp cận sớmsân chơi này ngay từ năm thứ 2-3 của Đại học. Trongđiều kiện có thể, đưa ra các phần thưởng vật chấtngoài phần hỗ trợ của BTC để lôi cuốn sinh viên.

5. Các Đại học phátđộng sớm ngay từ kỳ một và có thể tổ chức sơtuyển nội bộ.

Lời kết

Thông qua các cuộcthi như MHST chuyên về FOSS này, hy vọng một cộng đồngcác lập trình viên FOSS trẻ tuổi sẽ dần được hìnhthành từ các trường đại học của Việt Nam, dần trởthành một lực lượng chính, chủ chốt và đông đảotrong đổi mới sáng tạo về CNTT TT những năm sắp tới.Một cộng đồng không thể thiếu trong hệ sinh thái FOSSViệt Nam, nơi mà nó, cùng với các cộng đồng FOSS kháctại Việt Nam, như cộng đồng bản địa hóa FOSS, cộngđồng các doanh nghiệp FOSS, cộng đồng các nhà đầu tưcho FOSS (mà trong đó không thể không kể tới sự tham giacủa nhà nước) và cộng đồng rộng lớn những ngườisử dụng FOSS, sẽ tạo ra một hệ sinh thái FOSS Việt Nammạnh, biết kết hợp và tận dụng sức mạnh của nhữngngười khổng lồ là các cộng đồng trong hệ sinh tháiFOSS toàn cầu. Cộng đồng đó sẽ tạo nên sức mạnhthực sự cho nền công nghiệp công nghệ thông tin ViệtNam bằng chính trí tuệ của mình, tạo ra nhiều sản phẩmvà giải pháp FOSS đáp ứng được các nhu cầu trướchết là trong nước của cả khối các cơ quan nhà nướccũng như các doanh nghiệp. Trên đà đó, chúng ta dần tiếntới làm chủ công nghệ, khẳng định và bảo vệ đượcchủ quyền quốc gia đối với hạ tầng các hệ thốngthông tin và bản thân các thông tin, dữ liệu trong các hệthống đó, hướng tới việc bảo vệ được chủ quyềnquốc gia về không gian mạng - điều mà ngày nay đượcví như một loại đường biên giới mới trong chủ quyềnquốc gia cần được bảo vệ, hệt như những đườngbiên giới truyền thống về địa phận, không phận vàhải phận - trong kỷ nguyên số.

Khônglàm chủ được CNTT trong kỷ nguyên số sẽ dẫn quốcgia tới sự lệ thuộc lâu dài và/hoặc vĩnh viễn vềmọi mặt.

MHST09- bước khởi đầu cho một sự thay đổi căn bản? Hyvọng sẽ là như vậy.

Trần Lê - NguyễnHồng Quang

PS: Bài đăng trên tạpchí Tin học & Đời sống, số tháng 11/2009, trang 69-71.