Hành trình dẫn tới sự hết thiêng

Kểtừ khi Việt Nam chính thức ra nhập Tổ chức Thương mạiThế giới WTO, vấn đề tôn trọng quyền sở hữu trítuệ nói chung, sở hữu trí tuệ trong phần mềm nóiriêng, luôn là một mối lo thường trực phải tuân thủcủa mọi người Việt Nam.

Chínhvì vậy, việc 3 năm về trước, nhân chuyến viếng thămlần đầu của Steve Ballmer, Tổng giám đốc của Microsofttới Việt Nam, chính phủ đã ký kết hợp đồng vớiMicrosoft để mua sắm bộ phần mềm văn phòng MicrsoftOffice (MSO) như là một bước đi để giải tỏa mối lonày, cho dù việc mua sắm MSO chứ không phải thứ gìkhác, ví dụ như Microsoft Windows, vẫn còn là vấn đềgây tranh cãi cho tới ngày hôm nay.

Kịchbản của việc mua sắm này 3 năm về trước được bắtđầu từ một cuộc toạđàm “Bảnquyền phần mềm trong hội nhập quốc tế”,mà ở đó, nhân vật trung tâm là Liên minh Phần mềmDoanh nghiệp (BSA) đã đưa ra báo cáo về tỷlệ vi phạm bản quyền phần mềm ở Việt Nam năm 2006với 88%, đứng thứ 5trong số 102 quốc gia được khảo sát, một trong nhữngtỷ lệ lớn nhất thế giới lúc bấy giờ - một con sốmà có lẽ nhiều người Việt Nam khi đó dễ dàng thừanhận và vì thế có lẽ hầu như không một ai đã muốntìm hiểu xem, thực sự thì BSA và Tập đoàn Dữ liệuQuốc tế (IDC) đã tính toán như thế nào để có đượccon số đó.

3năm sau, khi mà hợp đồng bản quyền mua sắm MSO vớiMicrosoft sắp tới ngày hết hạn, bỗng nhiên lại thấyrộ lên thông tin về việc vi phạm bản quyền phần mềmcủa Việt Nam. Trước tiên là “Báo cáo đặc biệt 301năm 2010” của Liên minh Sở hữu Trí tuệ Quốc tế(IIPA), mà BSA là một trong 7 thành viên của nó, gửi lênđại diện thương mại Mỹ (USTR) đòi gây sức ép kinh tếlên chính phủ Việt Nam vì có nhữngchính sách khuyến khích sử dụng phần mềm tự do nguồnmở (PMTDNM).

Nhiềutổ chức chuyên nghiệp về PMTDNM đã lên tiếng phản đốiIIPA, trong đó có lẽ, điều làm ngạc nhiên ngay cả nhữngkẻ chủ mưu gây sức ép cho Việt Nam cũng không thể ngờtới là việc Hội Phần mềm Nguồn mở vì nước Mỹ(OSFA) đã lậttẩy những mưu đồ chống PMTDNM - muốn đánh đồngPMTDNM với nhữngkẻ ăn cắp phần mềm và chống lại chủ nghĩa tư bản- của IIPA, BSA bằng việc khẳng định: (1) PMTDNM là sởhữu trí tuệ; (2) PMTDNM khuyến khích sự cạnh tranh thịtrường và (3) PMTDNM đang được triển khai thành côngtrong mọi cấp độ của chính phủ Mỹ.

Điềukhông ai ngờ tới nữa là vào ngày 12/04/2010, Văn phòngKiểm toán Liên bang Mỹ GAO (Government Accountability Office),một cơ quan được chính phủ Mỹ ủy nhiệm, đã đưa rabáo cáo “Sở hữu trí tuệ, những nghiên cứu về nhữngnỗ lực để lượng hóa những ảnh hưởng về kinh tếcủa những hàng hóa làm giả và ăn cắp” đối với nềnkinh tế Mỹ và các doanh nghiệp Mỹ. Một trong những kếtluận của nghiên cứu này chỉ ra rằng những báo cáo vớiphương pháp tính và các con số thống kê của nhiều tổchức, trong đó có của BSA-IDC về tỷ lệ vi phạm bảnquyền phần mềm ở cả nước Mỹ cũng như trên thếgiới là khôngđáng tin cậy, khi mà phương pháp tính toán đã xácđịnh sự khác biệt giữa tổng số những phần mềmđược cài đặt và tổng số những phần mềm đượcbán, và phạm vi của nó có liên quan chỉ tới những phầnmềm đóng gói một cách vật lý.

Vớitư duy chống PMTDNM, những liên minh này đã cố ý bỏ quaviệcPMTDNM chủ yếu được tính theo số lượng bản tải vềtrực tiếp từ Internet, được đúc hàng loạt thành cácđĩa CD/DVD rồi phân phối truyền tay từ người này sangngười khác để cài đặt và sử dụng một cách hoàntoàn tự do và hợp pháp theo các giấy phép của PMTDNM đikèm với những phần mềm đó. Nói một cách khác, vớiviệc sử dụng PMTDNM, thì cách tính và những con sốthống kê về tỷ lệ vi phạm bản quyền của các liênminh này hoàn toàn bị phá sản.

Tiếpđến, ngày 07/05/2010, tại khách sạn Sofitel Plaza, Hà Nội,đã diễn ra cuộc tọa đàm “Đánhgiá thực trạng về tôn trọng bản quyền phần mềm ởViệt Nam năm 2009 - con số và nhận thức”.

Lạitấn trò cũ của 3 năm về trước sẽ tái hiện trướckhi Việt Nam bị ép phải mua phần mềm của Microsoftchăng?

Không,lần này thì khác, và sự khác biệt chính nằm ở chỗ,buổi tọa đàm này là do Hội Tin học Việt Nam tổ chức,mời đại diện các bên liên quan như BSA, IDC và Microsofttới để trao đổi những gì mà phía Việt Nam muốn bàytỏ sự phản đối xung quanh phương pháp tính và con số85% tỷ lệ vi phạm bản quyền phần mềm của Việt Namliền trong 3 năm 2007-2008-2009 - đứng thứ 10 trong số 107quốc gia tham gia khảo sát - mà BSA dự kiến sẽ công bốvào ngày 11/05 sau đó. Đã không ai được nghe những ýkiến phản hồi trực tiếp tại cuộc tọa đàm, mặc dùnhững đại diện của 3 thực thể nêu trên đều đã cótham dự.

Ngày11/05/2010, BSA-IDC đã công bố tỷ lệ vi phạm bản quyềnphần mềm của Việt Nam là 85% liền trong 3 năm như đượcnêu ở trên, với lời giải thích của vị đại diệnBSAtại Việt Nam rằng BSA và IDC khôngtính giá trị của phần mềm tự do nguồn mở cài trongmáy tínhvì đây là các phần mềm được cấp miễn phí, điềuhoàntoàn mâu thuẫn với đề xuất mà cấp trên của BSA làIIPAtrong “Báo cáo đặc biệt 301 năm 2010” nêu ở trên đốivới Việt Nam: “Dừngchính sách ưu tiên nguồn mở được Chính phủ phê chuẩnvì nó đang hạn chế sự lựa chọn công nghệ tại ViệtNam”.

Ngày12/05/2010, tại cuộc “Đốithoại thương mại Việt Mỹ về công nghệ thông tin vàtruyền thông (ICT)”, khi được hỏi về những vấnđề nêu trên, đại diện của BSA đã đổ lỗi vềphương pháp tính và các con số thống kê cho IDC, và hứahẹn BSA sẽ nghiên cứu những phương pháp mới, phù hợpvới những thay đổi hiện nay.

Sẽlà không đầy đủ, nếu không nêu về việc ngày24/05/2010, Steve Ballmer, Tổng giám đốc của Microsoft đãcó trọn một ngày làm việc tại Việt Nam. Cũng giốngnhư chuyến viếng thăm 3 năm về trước, lần này ông đãcó diện kiến thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng và tham dựmột số sự kiện, nhưng cái khác so với lần trước làlần này không có lễ ký kết hợp đồng mua sắm bảnquyền phần mềm nào với các cơ quan chính phủ ViệtNam, mà thay vào đó là lễ ký kết giữa MicrosoftViệt Nam và FPT biên bản ghi nhớ nhằm thúc đẩy việcphát triển điện toán đám mây.

Việcsử dụng PMTDNM tại Việt Nam hiện nay có thể còn chưađược nhiều, chưa được mạnh, chưa được như mongmuốn như những gì đã được thể hiện trong các thôngtư, chỉ thị, quyết định của chính phủ, nhưng nó vẫnlà con đường đúng cần phải đi. Nó không thể bịkhuất phục bởi những sức ép phi lý, thô thiển vàtrắng trợn như những gì đã diễn ra vửa qua từ phíacác liên minh IIPA, BSA và Microsoft... Bài gây sức ép kiểuđó đã hết thiêng rồi!

TrầnLê

PS:Bài được đăng trên tạp chí Tin học và Đời sống, sốtháng 06/2010, trang 64-65.