Bài viết cho Hội thảo ‘Tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp của Việt Nam cho các thập niên đầu của thế kỷ XXI’ do Hiệp hội các trường đại học và cao đẳng Việt Nam tổ chức ngày 12/06/2019 tại Hà Nội.
Bài đăng trong Kỷ yếu Hội thảo, Tập 2, các trang 430-436;
ISBN: 978-604-80-3965-3
-----------------------------------------------------------------------------------
 |
| Hình: Các học viên khóa tập huấn về tài nguyên giáo dục mở do NALA tổ chức, tháng 8/2018 |
Tài nguyên giáo dục mở là nền tảng của Giáo dục Mở. Với mục đích để tạo ra các tài nguyên giáo dục mở dưới dạng các video sạch hoàn toàn về bản quyền, từ cuối năm 2017, các lớp giới thiệu và/hoặc các khóa huấn luyện theo sáng kiến ‘Tạo video truy cập mở[1]’ đã được tổ chức triển khai, giai đoạn đầu chủ yếu dành cho các cán bộ thư viện và các giảng viên công nghệ thông tin - truyền thông (CNTT-TT) ở một số trường đại học. Kinh nghiệm triển khai sáng kiến đó trong thời gian qua gợi ý cách thức có thể giúp nhân rộng được tốt hơn, nhanh hơn và hiệu quả hơn trong việc đưa sáng kiến đó vào thực tế cuộc sống.
A. Đối tượng của sáng kiến
Lý tưởng mà nói, đối tượng của sáng kiến là tất cả các giảng viên, sinh viên và các nhà nghiên cứu ở tất cả các bộ môn trong tất cả các cơ sở giáo dục ở mọi cấp. Tuy nhiên, khi bản thân khái niệm tài nguyên giáo dục mở còn rất mới ở Việt Nam, thì việc chọn ra được các đối tượng ở giai đoạn đầu là quan trọng, sao cho vừa có thể nâng cao được nhận thức, vừa có thể huấn luyện triển khai thực hành trong thực tế một cách có hiệu quả nhất với nỗ lực và chi phí thấp nhất, vừa có tiềm năng để nhân rộng sang các lớp huấn luyện tiếp sau với số lượng những người tham gia khóa huấn luyện lớn nhất có thể.
Trong thực tế triển khai các lớp huấn luyện khai thác tài nguyên giáo dục mở giai đoạn đầu, hai đối tượng được quan tâm nhất ở từng cơ sở là:
-
các cán bộ thư viện, vì họ, theo chức năng nhiệm vụ được giao, là những người có tiềm năng lớn nhất để tìm kiếm và mở ra thêm nhiều kho tài nguyên giáo dục mở hiện đang có trên Internet cho các khách hàng của họ - các giảng viên, sinh viên và các nhà nghiên cứu ở từng cơ sở giáo dục của họ.
-
các giảng viên CNTT-TT, vì họ có năng lực lớn nhất trong trợ giúp cài đặt và thiết lập cấu hình cho các thiết bị cũng như lĩnh hội nhanh nhất nội dung của khóa huấn luyện, vì thế có tiềm năng giúp nhân rộng nhanh nhất kết quả của khóa huấn luyện theo phương thức huấn luyện huấn luyện viên, đặc biệt khi các công cụ được sử dụng trong khóa huấn luyện đều là các công cụ CNTT-TT, các phần mềm ứng dụng là các phần mềm nguồn mở mà hầu hết những người tham gia khóa học chưa từng được làm quen.
B. Phương thức triển khai
Để có khả năng nhân rộng tốt nhất có thể các khóa huấn luyện, không khó để nhận ra phương thức triển khai ở đây, như được nhắc tới ở đoạn trên, là phương thức huấn luyện huấn luyện viên, gợi ý theo cách thức nhân đôi số lượng học viên qua từng đợt.
Qua thực tế triển khai, để có hiệu quả lớn nhất với chi phí nhỏ nhất - cả về thời gian, nỗ lực và tiền bạc, với khóa huấn luyện chỉ có một giảng viên và không có các trợ giảng ở giai đoạn đầu hiện nay, với các lớp tập huấn đợt đầu tiên ở một cơ sở, thì lớp tập huấn không nên có nhiều hơn 10 người. Lý do là giảng viên rất khó có khả năng giải thích theo kiểu cầm tay chỉ việc một khi có vài học viên trong lớp chưa/không theo kịp tiến độ của bài giảng mà không làm ‘cháy’ giáo án về mặt thời gian, gây ảnh hưởng tới những học viên còn lại.
Bằng cách này, ở đợt huấn luyện thứ hai ở một cơ sở, số lượng học viên trong khóa huấn luyện có thể gấp đôi, nghĩa là khoảng 20 người, với điều kiện có tối thiểu 4-5 trợ giảng là những người đã trải qua lớp huấn luyện đầu tiên ở cùng cơ sở cùng tham gia. Khi này, nhiệm vụ của các trợ giảng là giải thích và cầm tay chỉ việc cho các học viên trong lớp không theo kịp tiến độ của bài giảng (nếu có). Với lớp huấn luyện thứ hai trở đi ở một cơ sở, các học viên có thể là các giảng viên bất kỳ bộ môn nào có quan tâm, không nhất thiết phải là các cán bộ thư viện hay các giảng viên CNTT-TT nữa.
Bằng cách này, khả năng nhân đôi số lượng các học viên qua từng đợt sẽ có tính khả thi cao, khi số lượng các trợ giảng gia tăng tương xứng, với tỷ lệ mong muốn là 1 trợ giảng cho 4-5 học viên.
C. Các hình thức triển khai
Nên có ít nhất 2 đợt tập huấn dài 1 ngày ở mỗi cơ sở
Hiện hành, hình thức triển khai là mở lớp tập huấn khai thác tài nguyên giáo dục mở dài 1 ngày, chủ yếu tập trung vào các nội dung quan trọng không thể thiếu[2] khi thực hành với tài nguyên giáo dục mở như: (1) cấp phép mở bằng việc sử dụng các công cụ chọn và/hoặc sinh giấy phép Creative Commons; (2) tìm kiếm và sử dụng với các dạng nội dung khác nhau: hình ảnh, âm thanh, video, văn bản, dữ liệu; (3) tùy biến, sửa đổi, pha trộn dựa vào các nội dung được cấp phép mở sẵn có và/hoặc tạo lập các nội dung mới bằng các công cụ phần mềm nguồn mở; (4) giới thiệu bản địa hóa nội dung được cấp phép mở từ tiếng Anh sang tiếng Việt bằng việc sử dụng các trang ngôn ngữ tương ứng trong hệ thống các trang web của wikiHow.
Thực tế triển khai cho thấy, thời lượng 1 ngày là rất sát để triển khai tất cả các nội dung được nêu ở trên, điều này cũng lý giải vì sao số lượng học viên từng lớp huấn luyện đợt 1 không nên nhiều hơn 10 người khi không có các trợ giảng.
Lý tưởng, ở một cơ sở nên tổ chức ít nhất 2 đợt tập huấn để đảm bảo có được số lượng cần thiết các trợ giảng cho đợt tập huấn thứ 2 với số lượng học viên có thể gấp đôi so với đợt tập huấn lần đầu như được nêu ở phần trên và chính các trợ giảng đó ít nhất cũng là những hạt giống, những người thực sự làm được các bài thực hành của khóa huấn luyện ở một cơ sở.
Nâng cao nhận thức và/hoặc trình diễn demo
Đối với các cơ sở chưa có điều kiện và/hoặc chưa có ý định tổ chức (các) lớp tập huấn nhưng có nhu cầu tìm hiểu và/hoặc khai thác tài nguyên giáo dục mở, có thể tổ chức các buổi tọa đàm nâng cao nhận thức và/hoặc trình diễn demo cho những người có quan tâm. Để tổ chức các lớp tập huấn, bạn cần phòng máy để triển khai cùng với số lượng người hạn chế như được nêu ở trên; nhưng để tổ chức các cuộc tọa đàm nâng cao nhận thức và/hoặc trình diễn demo, bạn không cần phòng máy, và số lượng người tham dự là không có bất kỳ hạn chế nào, dù vẫn cần tới các tiện ích phổ biến thịnh hành hiện nay cho một hội trường như kết nối Internet, máy/màn chiếu và hệ thống loa/micro.
Trong thực tế, thường thì những cuộc tọa đàm như thế này là bước khởi đầu cho việc tổ chức (các) lớp tập huấn như được nêu ở trên.
Các cách thức huấn luyện khác
Khi việc khai thác các tài nguyên giáo dục mở trở nên thịnh hành hơn, chắc chắn sẽ có những cách thức tổ chức huấn luyện khác được mở ra bên cạnh cách thức huấn luyện huấn luyện viên ở dạng mặt đối mặt như hiện nay. Ví dụ đơn giản nhất, như là kết quả của khóa huấn luyện này, bạn có thể tạo ra các video với các nội dung huấn luyện khai thác tài nguyên giáo dục mở khác nhau cho bất kỳ ai có nhu cầu, để họ có khả năng tham gia các khóa huấn luyện như vậy bất cứ lúc nào, bất kỳ ở đâu, miễn là họ có kết nối Internet. Các cơ sở cũng có thể kết hợp các cách thức huấn luyện khác nhau, cả mặt đối mặt cũng như trên trực tuyến, tùy vào hoàn cảnh cụ thể của mình.
D. Hiệu quả triển khai cho tới nay và triển vọng trong thời gian tới
Số lượng các cơ sở đưa vào triển khai thực tế sau tập huấn là rất ít vì nhiều lý do, dù việc chứng minh khái niệm được khẳng định, đặc biệt khi tất cả các phần mềm trong khóa tập huấn đều là các phần mềm nguồn mở - tuân thủ các yêu cầu của truy cập mở là không có các rào cản về tài chính, pháp lý và kỹ thuật khi truy cập tới các tài nguyên giáo dục mở (bao gồm cả phần mềm).
Sang năm 2019, số lượng các đơn vị có nhu cầu gia tăng và chủ động hơn trong việc đề xuất mở các khóa tập huấn, ít nhất là cho tới thời điểm viết bài này.
Việc triển khai các lớp huấn luyện khai thác tài nguyên giáo dục mở cho các cơ sở giáo dục có nhu cầu có thể sẽ là tốt hơn nhiều ở phạm vi cả nước hoặc ít nhất ở các trung tâm vùng như Hà Nội, Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Thái Nguyên, Cần Thơ và Huế. Để làm được điều này, tối thiểu cần ít nhất một cơ sở giáo dục tiên phong ở các địa phương đó có phòng máy sẵn sàng với các máy tính cấu hình đủ mạnh được cài đặt sẵn các phần mềm cần thiết cho khóa học cùng với các tiện ích rất thịnh hành khác hiện nay như kết nối Internet, máy chiếu và hệ thống âm thanh và sẵn sàng để triển khai các khóa huấn luyện không chỉ cho cơ sở của mình, mà còn cho các cơ sở khác trong vùng và lân cận.
Trong tương lai, chính các cơ sở tiên phong ở các trung tâm vùng đó có tiềm năng nhất để mở ra dịch vụ huấn luyện huấn luyện viên và xa hơn, tới những người sử dụng đầu cuối là các giảng viên và các nhà nghiên cứu các bộ môn khác nhau, và nhất là các sinh viên để khai thác hiệu quả vô số các tài nguyên giáo dục mở; quan trọng hơn, họ có khả năng cùng nhau sáng tạo các tài nguyên giáo dục mở mới bằng tiếng Việt dựa vào các tài nguyên giáo dục mở có sẵn đó, điều hầu như chưa tồn tại hiện nay ở bất kỳ cơ sở giáo dục nào.
E. Kết luận: Muốn đi xa, hãy đi cùng nhau!
Ngày 16/05/2018, hội thảo đầu tiên về Giáo dục Mở đã được Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam (AVU&C) tổ chức ở Hà Nội. Trong bài ‘Tổng hợp kết quả hội thảo về hệ thống giáo dục mở’ đăng trên website của AVU&C[3], các báo cáo tham luận hội thảo đã đề cập tới 6 nhóm vấn đề: (1) Khái niệm về giáo dục mở; (2) Tư tưởng Hồ Chí Minh về nền giáo dục mở; (3) Tài nguyên giáo dục mở; (4) Hệ thống giáo dục mở; (5) Giáo dục mở và việc xây dựng xã hội học tập; (6) Những vấn đề khác có liên quan.
Hội thảo đã cho thấy, để tiếp cận và dần vươn tới được giáo dục mở, Việt Nam còn đang ở điểm khởi đầu và rất nhiều điều phải làm ở phía trước. Một trong những điều đó, chính là khai thác kho khổng lồ của thế giới các tài nguyên giáo dục mở, nền tảng của giáo dục mở, vì sự phát triển của Việt Nam nói chung, giáo dục Việt Nam nói riêng, phù hợp với xu thế giáo dục mở của thế giới.
Để khai thác hiệu quả kho khổng lồ của thế giới các tài nguyên giáo dục mở đó, rất cần tới sự hợp tác của nhiều bên liên quan, mà trong giai đoạn đầu, như được nêu ở phần trên, hai đối tượng được quan tâm nhất là các cán bộ thư viện và các giảng viên CNTT-TT. Điều này đã dẫn tới ý tưởng về việc tổ chức hội thảo thường niên về giáo dục mở, bắt đầu từ năm 2019 này, với sự vào cuộc của 3 tổ chức nghề nghiệp lớn có liên quan là: (1) Hiệp hội các trường đại học và cao đẳng Việt Nam (AVU&C); (2) Hội Thư viện Việt Nam (VLA); và (3) Hội Tin học Việt Nam (VAIP).
Chắc chắn, với sự vào cuộc của cả 3 tổ chức nghề nghiệp lớn này, các hoạt động về giáo dục mở và tài nguyên giáo dục mở ở Việt Nam sẽ được thúc đẩy nhanh hơn và khả năng đi xa hơn trong thời gian tới, và hy vọng sẽ bắt kịp với các hoạt động trong chương trình nghị sự của UNESCO cho năm 2019 và trong thời gian tới ở mức độ phạm vi toàn thế giới về giáo dục mở nói chung, tài nguyên giáo dục mở nói riêng[4]. Chắc chắn, tốc độ và mức độ phạm vi các khóa tập huấn và các hoạt động liên quan tới tài nguyên giáo dục mở trong thực tế sẽ rất khác.
F. Phụ lục
G. Các tham chiếu
[1] Lê Trung Nghĩa, 2018: Sáng kiến: Tạo video truy cập mở - bước khởi đầu thực tế cho các thư viện, các cơ sở đại học và cao đẳng ứng dụng và phát triển các tài nguyên truy cập mở và được cấp phép mở: https://vnfoss.blogspot.com/2017/12/sang-kien-tao-video-truy-cap-mo-buoc.html
[2] Lê Trung Nghĩa, 2018: Tập huấn: Khai thác tài nguyên giáo dục mở (OER): https://www.dropbox.com/s/lc5zwylczclynvr/OER_Exploit_Training_Course.pdf?dl=0
[3] Trang của Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam: Tổng hợp kết quả hội thảo về hệ thống giáo dục mở: http://avnuc.vn/tong-hop-ket-qua-hoi-thao-ve-thong-giao-duc-mo/
[4] Lê Trung Nghĩa, 2019: OER - Các cột mốc quan trọng của giáo dục mở và tài nguyên giáo dục mở trong chương trình nghị sự quốc tế. Tạp chí Tia Sáng Online, 27/02/2019: http://tiasang.com.vn/-doi-moi-sang-tao/OER-Cac-cot-moc-quan-trong-cua-giao-duc-mo-va-tai-nguyen-giao-duc-mo-trong-chuong-trinh-nghi-su-quoc-te-15217
[13] Xem: https://vnfoss.blogspot.com/2017/09/tap-huan-cac-tai-nguyen-giao-duc-uoc.html và https://vnfoss.blogspot.com/2017/09/tap-huan-cac-tai-nguyen-uoc-cap-phep-mo.html
Lê Trung Nghĩa
PS: Tự do tải về bài viết ở dạng tệp PDF tại địa chỉ:
